منبع تغذیه کامپیوتر (PSU) که بیشتر با نام پاور در بین کاربران شناخته می‌شود، یکی از حیاتی‌ترین قطعات کامپیوتر محسوب می‌شود. خرابی پاورهای کامپیوتر مشکلات متعددی را برای کاربران ایجاد کرده است. مشکل در پاور کامپیوتر و خرابی منبع تغذیه علائمی دارد که در این مطلب به بررسی عمده‌ترین دلایل خرابی پاور کامپیوتر می‌پردازیم.
یکی از قطعات کامپیوتر که از جهات مختلف، زیر بیشترین فشارها قرار می‌گیرد، منبع تغذیه (پاور) یا PSU است. این قطعه پل ارتباطی برای تبدیل ولتاژ از شبکه‌ی برق شهری به اجزاء مختلف سیستم کامپیوتر است.
بنابراین پاور باید با تمام نوسانات از سمت برق شهری به نحوی برخورد کند که این نوسان به سایر قطعات کامپیوتر منتقل نشود و در شرایطی که دستگاه‌هایی مثل UPS یا Power Conditioner در مدار موجود نباشد، این کار بسیار سخت‌تر خواهد بود. دقت کنید که مشکلات پاور کامپیوتر دلایل بسیاری دارد که ممکن است گهگاه کاربران نیز در آن دخیل باشند اما عمده مشکلات ناشی از کیفیت قطعات و نوسانات شبکه برق خواهد بود.
در خرابی منبع تغذیه ضعیف و با کیفیت پایین، اولین بخش‌هایی که معمولاً آسیب می‌بینند، خازن‌های الکترولیتی و فن خنک‌کننده هستند. اما در این مطلب قصد داریم دلایل خرابی پاورهای کامپیوتر که از قطعات باکیفیت استفاده می‌کنند را بررسی کنیم.
عوامل خرابی پاور کامپیوتر
خرابی پاورهای کامپیوتر به دلیل مشکلات مربوط به خازن‌های سرامیکی چندلایه
بر اساس گزارش منابع، اکثر خرابی‌ها در پاورهای باکیفیت به علت خرابی خازن‌های سرامیکی (MLCC) اتفاق می‌افتد. حتی یک MLCC خراب می‌تواند باعث مشکل شود و این خرابی منبع تغذیه نیز می‌تواند علل مختلفی داشته باشد:
- جابجایی و نگهداری بد (مثلاً روی هم گذاشتن نامناسب PCBها در فرایند تولید)
- خم شدن PCB (که می‌تواند در صورت اعمال گرمای بیش از حد در فرایند لحیم‌کاری انبوه اتفاق بیافتد)
- لحیم‌کاری بی‌دقت PCB در تعمیرات
- خم شدن پایه‌ها طی استفاده از تجهیزات تست مدار (ICT Fixture) که در فرایند تولید برای ارزیابی عملکرد صحیح PCB استفاده می‌شود
مشکل در پاور کامپیوتر به دلیل پیچ‌های بلند برای سوار کردن PCB
شاید این دلیل غیرمنطقی به نظر بیاید اما در بعضی مواقع، استفاده از پیچ‌های بیش از حد بلند می‌تواند باعث آسیب به PCB (برد مدار چاپی) و خرابی منبع تغذیه شود.
آسیب به IC و MOSFET طی اسمبل کردن پاور
اگر خط تولید با سرعتی بیش از حالت معمولی مشغول به کار شود یا گرمای اعمال شده بیش از حد باشد، ممکن است آسیب‌های کوچکی به آی‌سی‌ها و ماسفت‌ها وارد شود که در طولانی‌مدت (یا تحت شرایط پرفشار) می‌تواند باعث بروز خرابی پاورهای کامپیوتر شود.
مشکل در پاور کامپیوتر به علت ولتاژ بالا و جریان غیرعادی
علاوه بر نوسان ولتاژ که می‌تواند بر اثر شرایط جوی (مثل رعد و برق) یا مشکلات دیگری در شبکه‌ی برق شهری ایجاد شود، جریان‌های بالا نیز می‌تواند به دلیل تقاضای انرژی ناگهانی (مثلاً در فرایند بالا آمدن سیستم) از برق شهر ناشی شود. این جریان‌های بالا را به اصطلاح «جریان‌های هجومی» می‌نامند و در منابع تغذیه‌ی سیستم، دلیل اصلی به وجود آمدن آنها، وجود خازن در مدارهاست.
ولتاژ بالا و جریان غیرعادی می‌تواند باعث بروز مشکل در پاور کامپیوتر و خرابی چندین قطعه‌ی مختلف از جمله فیوزها، پل‌های یک‌سوساز، دیودها و FETها شوند. حتی اگر پاور به MOV (برای محافظت در مقابل ولتاژ ناپایدار) و ترمیستور NTC (برای محافظت در مقابل جریان هجومی) مجهز باشد، باز هم ممکن است دچار مشکل شود؛ به‌خصوص اگر جهش جریان یا ولتاژ بیش از اندازه بالا باشد. این شرایط موجب خرابی منبع تغذیه شده و باید سریعاً به آن رسیدگی شود.
خرابی پاور کامپیوتر به علت حمل و نقل اشتباه و شکستگی PCB
یکی از علائم خراب بودن پاور کامپیوتر ناشی از ضربات وارد شده در اثر جابجایی است. اگر شرایط ارسال و حمل و نقل ایده‌آل نباشد و بسته‌ی پاور با مراقبت حمل نشود، ممکن است با مواردی از شکستگی PCB مواجه شوید که باعث مشکلات پاور کامپیوتر می‌شوند. به همین دلیل، محافظت از قطعه در داخل جعبه امری ضروری است. لایه‌های ضخیم فوم بهترین راه برای محافظت از پاور (و البته سایر قطعات) در مقابل خرابی ناشی از حمل و نقل هستند.
بنا بر اطلاعات و آمار منابع مختلف، ارسال پاورها با حمل و نقل هوایی امکان خرابی در مقصد امکان بروز مشکل در پاور کامپیوتر را به شدت افزایش می‌دهد، زیرا محصولات معمولاً در این حالت به صورت چندین «Master box» در قسمت مسافران هواپیما قرار داده می‌شوند.
این روش ارسال معمولاً ارزان‌تر از ارسال در پالت‌های مختلف با هواپیمای باربری است. تمام اتفاقات بارگیری، پیاده کردن، لرزش‌ها و افتادن جعبه‌ها می‌تواند باعث بروز مشکلات پاور کامپیوتر گردد؛ به خصوص آن‌هایی که در جعبه‌ی خود حفاظت خاصی ندارند.
حشرات: این یک ترجمه غلط از «باگ» نیست!
منظور ما از این بخش باگ‌های نرم‌افزاری نیستند. منظورمان باگ به معنی واقعیِ خود، یعنی حشره است. در گذشته در بعضی از برندهای چینی تولیدکننده‌ی پاور، یک لایه فوم بین لایه‌ی لحیم‌کاری‌شده‌ی PCB و بدنه‌ی پاور دیده می‌شد.
هدف از قرار دادن این لایه‌ها، جلوگیری از ورود حشرات به پاور بود، زیرا در بعضی مواقع، ورود مورچه‌ها و سوسک‌های کوچک به داخل پاور، می‌تواند باعث ایجاد اتصال کوتاه شده و موجب بروز مشکلات پاور کامپیوتر شود.
اما استفاده از فوم هزینه دارد، ضمن اینکه این کار جلوی حضور حشره در قسمت بالایی PCB را نمی‌گیرد. خوشبختانه تعداد اندکی از پاورها به خاطر ورود حشرات خراب می‌شوند. نرخ این اتفاق چیزی در حدود 10 درصد از کل خرابی‌های پاور مربوط به یکی از برندهای باکیفیت و محبوب بازار است. بنا بر این دلایل، اکثر شرکت‌ها این مورد را نادیده می‌گیرند.
علائم خرابی منبع تغذیه
در صورت خرابی پاور کامپیوتر، نشانههای خاصی را شاهد خواهیم بود. نشانه‌هایی متفاوت از دیگر قطعات که باید با آنها آشنا بوده و در صورت برخورد با این علائم، به جای پرداختن به بخش‌های دیگر، مستقیماً به سراغ منبع تغذیه برویم.
خاموشی کامل کامپیوتر شما، واضح‌ترین دلیل خرابی منبع تغذیه
نوسان برق و مشکلات پاور کامپیوتر، یکی از برجسته‌ترین عوامل خرابی است. در این حالت دو سناریو وجود دارد؛ نخست آن که مدارهای حفاظتی منبع تغذیه وارد عمل شده و ارتباط جریان با سخت افزارها را قطع خواهد کرد.
در سناریوی دوم، پاور به کلی از کار افتاده و این به معنی خاموشی کامل کامپیوتر است. در این حالت در صورتی که کابل‌های تغذیه متصل به مادربرد را به خوبی چک کرده و از بابت اتصال مناسب به برق شهری هم مطمئن شدید، می‌توانید مستقیم به سراغ پاور رفته و آن را با یک مدل جدید تعویض کنید.
مشاهده مداوم صفحه آبی (Blue Screen)
صفحه آبی را با نام صفحه مرگ هم می‌شناسند؛ بروز ایراد Blue Screen می‌تواند دلایل بسیاری داشته باشد که یکی از مرموزترین آنها، مشکل در پاور کامپیوتر است. مادامی که پاور قادر به تأمین نیروی مورد نیاز و آنی قطعات سخت افزاری نباشد،امکان بروز صفحه آبی، وجود دارد.
یکی از شایع‌ترین دلایل خرابی پاورهای کامپیوتر در این وضعیت، عدم تأمین انرژی کافی برای «کارت گرافیک» است. در صورتی که کارت گرافیک قادر به دریافت جریان مناسب برای کار نباشد، به سرعت کار را متوقف کرده و با صفحه آبی روبرو خواهیم شد.
به عنوان مثال، ممکن است که در حالت عادی و کاربردهای روزمره، کامپیوتر به خوبی کار کرده اما پس از اجرای یک بازی و یا فشار زیاد به کارت گرافیک و به طبع خنک کننده آن، شاهد صفحه آبی باشیم. پس این ایراد هم می‌تواند یکی از دلایل خرابی پاور کامپیوتر باشد.
ریست و کرش های مکرر و ناگهانی
در حال کار با کامپیوتر خود هستید، اما ناگهان شاهد ریست‌هایی هستیم که بدون هیچ علتی رخ می‌دهند. نه پای ویروسی در میان است و نه سیستم عامل از ایراد خاصی برخوردار است. در این صورت می‌توانید خرابی منبع تغذیه را در لیست عیب یابی خود قرار دهید. ریست شدن سیستم در صورت خرابی پاورهای کامپیوتر یک ایراد نسبتاً شایع است.
ریست شدن‌های ناگهانی در خود منبع تغذیه هم می‌تواند به دلایل مختلفی صورت گیرد که در این مطلب قصد پرداختن به بخش‌های الکترونیکی را نداریم. به عنوان مثال می‌توان به از کار افتادن و عملکرد نادرست خنک کننده منبع تغذیه در این مورد اشاره کرد.
سیستم روشن شده اما سیستم عامل بالا نمی آید
کامپیوتر را روشن می‌کنیم، فن‌ها، LEDها و … شروع به کار کرده اما سیستم به درستی بالا نیامده و تصویری دریافت نمی‌شود. در این حالت احتمالاً باید مشکلات پاور کامپیوتر را در آخر لیست عیب یابی قرار دهید چراکه دلایل بسیاری برای بروز چنین ایرادی وجود دارد.
اما یکی از نشانههای خرابی منبع تغذیه، چنین رفتاری است. به هر حال اگر از بابت دیگر بخش‌های دخیل در این بخش مطمئن شدید، به سراغ پاور بروید.
صدای اضافی و نویز صوتی غیر معمول از داخل کیس
قطعات سخت افزاری به دلیل استفاده از فن‌ها، نویز صوتی کوچکی را ایجاد می‌کنند؛ فن‌های کیس هم به خودی خود می‌توانند باعث بخشی از نویز صوتی شوند. با این وجود، خرابی پاور کامپیوتر هم می‌تواند باعث بروز نویز صوتی غیر معمول و غیر عادی شود. پاورها دارای یک فن بزرگ، معمولاً بین 10 تا 14 سانتی متری هستند.
از آنجایی که این فن مستعد دریافت گرد و غبار بوده و به صورت مداوم در حال گردش است، بیشتر در معرض خرابی قرار می‌گیرد.
خرابی فن و یا بروز هر گونه ایراد در آن، به این معنی است که باید به سرعت منتظر مشکل در پاور کامپیوتر و یا برخی قطعات سخت افزاری باشیم.
پس با شنیدن نویزهای غیر عادی صوتی باید به کمک سیستم خنک کننده پاور بشتابید. یکی دیگر از ایرادات پاور که می‌تواند باعث نویز صوتی شود، تأمین نادرست نیروی مورد نیاز فن‌ها است که می‌تواند باعث نویز صوتی شود.
پس از فشردن کلید پاور کیس، چراغ‌ها روشن شده اما فن‌ها روشن نمی‌شوند
و در پایان، یکی دیگر از مشکلاتی که می‌تواند نشان دهنده بروز مشکل در پاور کامپیوتر باشد، عدم روشن شدن بخش‌هایی از کامپیوتر است که می‌تواند در نهایت باعث اخلال در کارایی شود. به عبارتی تنها بخشی از کامپیوتر روشن شده و بخشی از سخت افزارها خاموش هستند.
چگونه می توانیم از بابت بروز ایراد در منبع تغذیه مطمئن شویم؟
همان‌طور که در متن هم بدان اشاره شد، با مشاهده ایرادات ذکر شده نباید به سرعت تنها ایراد را منابع تغذیه جستجو کرد. به عنوان صفحه آبی، ریست‌های پی در پی و … می‌توانند به دلایل دیگری هم روی دهند. با این وجود تمام موارد ذکر شده در این مقاله مستقیماً جزو شایع‌ترین رفتارهای یک پاور خراب هستند.
افزون بر راه حل‌های فیزیکی تست یک پاور که می‌توانید به صورت موقت آن را با یک مدل سالم تعویض کرده و تست کنید، می‌توان از برنامه‌های نرم افزاری هم استفاده کرد. برنامه‌هایی مانند Open Hardware Monitor و HWMonitor با نظارت بر ولتاژ و جریان خروجی و دریافتی توسط سخت افزارها، امکان عیب یابی پاور را به شما خواهند داد. از آنجایی که این برنامه‌ها با تکیه بر جریان و مانیتورینگ ولتاژ کار می‌کنند، برخی ایرادات پاور را نشان نخواهند داد که بازهم به سراغ راه حل اول، یعنی تست منبع تغذیه با یک مدل سالم می‌رویم.
جمع‌بندی و پاسخ به سوالات پرتکرار
در این مطلب به بررسی علائم وجود مشکل در پاور کامپیوتر پرداخته شده است. به طور کلی، عوامل خرابی پاور کامپیوتر باکیفیت و سطح بالا را می‌توان به صورت زیر نام برد:
- خرابی خازن‌های سرامیکی چندلایه
- استفاده از پیچ‌های بلند برای سوار کردن مدار روی بدنه
- آسیب‌دیدگی آی‌سی‌ها و فت‌ها به دلیل مشکلات لحیم‌کاری انبوه
- لحیم‌کاری بی‌دقت در ساخت و تعمیر
- شکستگی PCBها
- جریان‌های هجومی بالا
- حشرات موذی
- نوسان ولتاژ بالا
شما به عنوان مصرف‌کننده نمی‌توانید با شش مورد اول کاری کنید، اما می‌توانید حشرات را از سیستم دور نگه داشته و از محافظ برق یا UPS برای محافظت از پاور در مقابل نوسان ولتاژ که فشار زیادی روی مدار پاور می‌آورند استفاده کنید. اگر در منطقه‌ای زندگی می‌کنید که شبکه‌ی برق شهری ناپایداری دارد، استفاده از یک UPS باکیفیت ضروری خواهد بود.
افزون بر راه حل‌های فیزیکی تست یک پاور که می‌توانید به صورت موقت آن را با یک مدل سالم تعویض کرده و تست کنید، می‌توان از برنامه‌های نرم افزاری هم استفاده کرد.
برنامه‌هایی مانند Open Hardware Monitor و HWMonitor با نظارت بر ولتاژ و جریان خروجی و دریافتی توسط سخت افزارها، امکان عیب یابی پاور را به شما خواهند داد.
آیا ریست شدن ناگهانی سیستم می تواند به خاطر خرابی پاور کامپیوتر باشد؟
یکی از علائم خرابی منبع تغذیه ریست شدن ناگهانی سیستم است. خراب شدن پاور کامپیوتر معمولاً به خاطر آسیب به خازن‌های الکترولیتی و فن خنک‌کننده است.
آیا مشکل خرابی پاور کامپیوتر قابل حل شدن است؟
در بعضی مواقع بسیاری از مشکلات پاور کامپیوتر به خاطر کثیف بودن و گرد و غبار داخل پاور رخ می‌دهد که با زدودن گرد و غبار در بیشتر مواقع مشکل برطرف می شود.
دلایل صدای زیاد پاور کامپیوتر چیست؟
بیشتر مواقع صدای زیاد پاور ناشی از علائم خرابی پاور کامپیوتر و خراب شدن فن منبع تغذیه بوده که علت عمده‌ی خرابی پاورهای کامپیوتر محسوب می‌شود که اغلب با گردگیری یا تعویض آن مشکل برطرف می‌شود.
چگونه بفهمیم پاور کامپیوتر خراب است؟
علت خرابی پاور کامپیوتر را می‌توان در مواردی مانند تغییر فیزیکی در اجزای داخلی پاور، روشن نشدن کامپیوتر و یا خاموش شدن سریع پس از بالا آمدن ویندوز، تغییر صدای فن های سی پی یو و کارت گرافیک دانست.
همچنین از نشانههای وجود مشکل در پاور کامپیوتر می‌توان خراب شدن کیبورد و عدم شناسایی آن به وسیله کامپیوتر و افزایش دمای سی پی یو و کند شدن سیستم یا ریست شدن ناگهانی کامپیوتر اشاره کرد که بیشتر این موارد از علائم ضعف پاور کامپیوتر محسوب می‌شود.
